Ulises y Lisboa, ¿viuda o esposa?

Gabriel Pereira Castro versus Antonio de Sousa de Macedo

Palabras clave:

Ulises, Lisboa, Gabriel Pereira de Castro, Antonio Sousa de Macedo

Resumen

Si bien el mito de la fundación de la ciudad de Lisboa por Ulises, en su regreso de la guerra de Troya, nació en la Antigüedad tardía, conoció una fortuna destacable a partir del Renacimiento, y más precisamente cuando el reino de Portugal se vio privado de la presencia física del rey, bajo el dominio de los Habsburgos de España. Este mito proporciona su materia a dos poemas heroicos que lo utilizan para poner en escena, de forma opuesta, la metáfora de Lisboa, esposa del rey Felipe o, al contrario, viuda y abandonada por él. Mientras que Gabriel Pereira de Castro alegoriza la ausencia del rey bajo la forma de un trágico amour de loin, António de Sousa de Macedo hace del amor y matrimonio la solución para fundar una monarquía pacífica y poderosa.

Descargas

La descarga de datos todavía no está disponible.

Altmetrics

Citas

Alarcão, João Soares de (1606): La Iffanta coronada por el Rey don Pedro, Doña Ines de Castro, en octava rima, En Lisboa, Por Pedro Crasbeeck.
Alfonso X de Castilla (2009): General Estoria, Tercera parte, ed. Pedro Sánchez-Prieto Borja, Madrid, Fundación José Antonio de Castro.
Álvarez Martí-Aguilar, Manuel (2017): «Terremotos y tsunamis en Portugal en época antigua: el legado de Bernardo de Brito y su Monarchia Lusytana (1597-1609)», Evphrosyne, 45, pp. 183-204.
Andrade, António Alberto Banha de (notas), Alves, M. dos Santos, Rego (notas), António da Silva (pref) (2004): Monarquia lusitana, Lisboa, Imprensa Nacional-Casa da Moeda.
Andrade, Diogo de Paiva de (1628): Chauleidos libri Duodecim. Canitur Memoranda Chaulensis urbis expugnatio, et celebris Victoria Lusitanorum adversus copias Inizæ Maluci, Ulysipone, apud Georgium Rodriguez.
Andrade, Francisco de (1589): O primeiro Cerco que os turcos puserão há fortaleza de Diu nas partes da India defendida pollos portugueses, Em Coimbra, [João de Barreira].
Antonio, Nicolás (1788): Biblioteca Hispana vetus, Madrid, Juan de la Barrera.
Arbolanche, Jerónimo de (1566): Los nueve libros de las Abidas de Jerónimo Arbolanche, poeta tudelano, en Zaragoza, en casa de Juan Millán, véndense en casa de Miguel de Suelves Infanzón.
Ariosto, Ludovico (2002): Orlando furioso, eds. María de las Nieves Muñiz y Cesare Segre, Madrid, Cátedra.
Bayle, Pierre (1697): Dictionnaire Historique et Critique. C-G, À Rotterdam, Chez Reinier Leers.
Bernardes, Diogo (1594): Historia de Sancta Vrsula, Lisboa, Simão Lopes.
Borges, Marco Oliveira (2020): «A carreira da Índia e o problema da entrada na barra do rio Tejo: perigos à navegação durante os séculos XVI-XVII», Revista de História da Sociedade e da Cultura, 20, pp. 53‑77.
Bouza, Fernando (1994): «Lisboa sozinha, Quase Viúva: a Cidade e a Mudança da Corte no Portugal dos Filipes», Penélope: revista de história e ciências sociais, 13, pp. 71‑94. Traducido em Bouza, Fernando (1998): «Sola Lisboa casi viuda. La ciudad y la mudanza de la Corte en el Portugal de los Felipes», Imagen y propaganda. Capítulos de la historia cultural del reinado de Felipe II, Madrid, Akal, pp. 95-121.
Brandão, Luis Pereira (1588): Elegiada de Luys Pereira, dirigida ao Serenissimo Senhor Cardeal Alberto Archiduque de Austria, e Governador dos Reynos de Portugal, Lisboa, Manoel de Lyra.
Brito Bernardo Gomes de (1597), Monarchia Lusytana composta por frey Bernardo de Brito chronista geral e religioso da ordem de S. Bernardo, professo no Real mosteiro de Alcobaça: Parte primeira que contem as historias de Portugal desde a criação do mundo te o nacimento de nosso sñor Iesu Christo, Impressa no Insigne mostreiro de Alcobaça por mandado do R.mo Padre Geral Frey Francisco de s. Clara com licenca & privilegio Real, per Alexandre de Siqueira & Antonio Aluarez.
Camões, Luís de (1572): Os Lusíadas, Impressos em Lisboa [...], m casa de Antonio Go[n]çalvez.
Campos, José António Segurado e (ed.) (2000): Gabriel Pereira de Castro, Ulisseia ou Lisboa edificada, Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian.
Caldera, Benito (trad.) (1580): Luís de Camões, Los Lusiadas de Luys de Camoes, Impresso en Alcala de Henares, por Jua[n] Gracian,.
Carlos Villamarín, Helena de (2002): «Ulises, fundador de Lisboa. Algunhas anotacións», Troianalexandrina: Anuario sobre literatura medieval de materia clásica, 2, pp. 31-40.
Caruso, Massimo (2016): La primera traducción impresa completa de la Eneida de Virgilio realizada por Gregorio Hernández de Velasco, Tesis de doctorado, Università di Padova, Padova.
Castelo Branco, Vasco Mouzinho de Quevedo (1596): Discurso sobre a vida, e norte, de Santa Isabel, Rainha de Portugal, e otras varias Rimas, Em Lisboa, Por Manoel de Lyra.
— (1611): Afonso Africano. Poema heroico da preza d’Arzila e Tanger, Em Lisboa [...], por Antonio Alvares.
— (1619): Triumpho del Monarcha Philippo Tercero, Impresso en Lisboa […] por Jorge Rodrigues.
Castro, Gabriel Pereira de (1636): Ulysseia, ou Lysboa edificada, Em Lisboa, por Lourenço Crasbeeck, impressor del Rey.
Cidade Hernâni (1940): A épica portuguesa sob o domínio filipino, [S.l, s.n.].
— (1943): A Literatura Autonomista sob os Filipes, Lisbonne, Sá da Costa.
Cintra, Luís Filipe Lindley (ed.) (1954): Crónica geral de Espanha de 1344, Lisboa, Académia portuguesa da História.
Corte-Real, Jerónimo (1594): Svcesso do segundo cerco de Dio estando dom Joham Mazcarenhas por capitam e gvovernador da fortaleza. Anno de 1546, Impxresso em Lixboa per Antonio Gonçalues impressor.
— (1594): Navfragio e lastimoso svcesso da perdiçam de Manoel de Sousa de Sepulueda, & Dona Lianor de Sá sua molher & filhos, vindo da India para este Reyno na nao chamada o galião grande S. Ioão que se perdeo no cabo de boa Esperança, na terra do Natal. E a perigrinação que tiuerão rodeando terras de Ca fres mais de 300. legoas tè sua morte, Lisboa, na oficina de Simão Lopez.
— (2019): Lamentable pérdida del rey don Sebastián [ca. 1582-1588], Biblioteca da Ajuda, ms. 51-II-18, ed. José Miguel Martínez Torrejón, Colóquio: Letras, 201, pp. 73-146.
Desbois-Ientile, Adeline (2019): Lemaire de Belges, Homère Belgeois: le mythe troyen à la Renaissance, Paris, Classiques Garnier.
Ercilla y Zuñiga, Alonso de (2022): La Araucana, ed. Luis Gómez Canseco, Madrid, Real Academia Española.
Faria e Sousa, Manuel de (1628): Epitome de las historias portuguesas: primero y segundo tomo, diuididos en quatro partes, En Madrid, por Francisco Martinez.
Fernandes, Raul Miguel Rosado (1985): «Ulisses em Lisboa», Euphrosyne: Revista de filología clássica, 13, pp. 139‑161.
Fonseca, Rui Carlos Rei (2014): «Da queda de Tróia à fundação de Lisboa ou de como Gabriel Pereira de Castro espera ‘cantar de Ulisses, imitando a Homero’», Matrizes Clássicas da Literatura Portuguesa: uma (re)visão da literatura portuguesa das origens à contemporaneidade, coord. Paula Morão y Cristina Pimentel, Lisboa, Campo da Comunicação, pp. 187‑200.
— (2022): «The Homeric Διὸς ἀπάτη and its reuse within the seventeenth-century Portuguese epic poem Ulisseia ou Lisboa Edificada», Classical Receptions Journal, 14, 4, pp. 492‑514.
Góngora, Luis de (2019): «Mientras por competir con tu cabello», Sonetos, ed. Juan Matas Caballero, Madrid, Cátedra.
González Ollé, Francisco (ed.) (1969): Jerónimo de Arbolanche, Las Abidas, Madrid, CSIC.
Guerra, Amílcar (2020): «Questões míticas, literárias, toponímicas e étnicas da Lisboa pré-romana», Lisboa romana, Felicitas Iulia Olisipo: território e memória, Casal de Cambra, Caleidoscópio, pp. 98‑111.
Hernández de Velasco, Gregorio (1574): La Eneida de Virgilio... traduzida en octaua rima y verso castellano; ahora en esta vltima impression reformada y limada con mucho estudio y cuydado, de tal manera, que se puede dezir nueua traduccion, Toledo, en casa de Iuan de Ayala.
Justino, Marco Juniano (1542): Iustino clarissimo abbreuiador de la Historia general del famoso y excellente historiador Trogo Pompeyo: en la qual se contienen todas las cosas notables y mas dignas de memoria que hasta sus tiempos han succedido en todo el mundo, Fue impressa y acabada la presente obra enla florentissima villa de Enuers, y vendese en la casa de Iuan Steelsio.
Kark, Christopher (2014): «Portugal as Nostos Interrupted», Journal of Lusophone Studies, 12.
Lacerda, Bernarda Fereira de (1618): España libertada. Primera parte, en Lisboa, en la Officina de Pedro Crasbeeck.
— (1673): España libertada. Poema Posthumo. Segunda parte, en Lisboa, en la officina de Juan de la Costa.
Lobo, Francisco Rodrigues (1610): O Condestabre de Portugal, D. Nuno Alvres Pereira, Liboa, por Pedro Crasbeeck.
López Millán, Miguel Ángel (2011): «Lisboa en el período filipino. Las aspiraciones a la capitalidad», Ab Initio: Revista digital para estudiantes de Historia, 2, 3, pp. 59-71.
Losada Soler, Helena (ed.) (2007): Luís de Camões, Los Lusíadas. Poesías. Prosas, Madrid, Espasa Calpe.
Macedo, António de Sousa (1631): Flores de España, Excelencias de Portugal, Lisboa, por Jorge Rodrigues.
Macedo, António de Sousa de (1640): Ulyssipo. Poema heroico, Em Lisboa, por Antonio Alvares.
Machado, Diogo Barbosa: Bibliotheca Lusitana. Historia, Critica e Cronologica [...] Tomo II., Lisboa, Na Officina de Ignacio Rodrigues.
Mascarenhas, Brás Garcia (1699): Viriato tragico em poema heroico, Em Coimbra, na Officina de Antonio Simoens Impressor da Universidade.
Meneses, Francisco de Sá de (1634): Malaca conquistada por o grande Af° de Albuquerque, poema heroico, Em Lisboa, por Mathias Rodrigues.
Moreira Cláudio et Pernes Duarte (2012): «Análise formal e do discurso do Mercúrio Português (1663-1667)», en Jorge Pedro Sousa (ed.), Estudos Sobre o «Mercúrio Português», LabCom Books, pp. 199‑357.
Nascimento, Aires Augusto (2012): «Epónimos míticos de Lisboa: Ulisses, Hércules e outros. Títulos de nobilitaçao pela mão de humanistas portugueses», en Ler contra o Tempo: condições dos textos na cultura portuguesa (recolha de estudos em Hora de Vésperas), II, Lisboa, Universidade de Lisboa, pp. 625-241.
Pires, Maria Da Conceição Ferreira (2018): Os Académicos eborenses na primeira metade de Seiscentos: A poética e a autonomização do literário, Évora, Publicações do Cidehus.
Plagnard, Aude (2022): «Catálogos de reyes en el Portugal dos Filipes», en Soledad Pérez-Abadín Barro, Rita Marnoto, David González Ramírez et Martha Blanco González (eds.), Entre Italia, Portugal y España: ensayos de recepción literaria, Santiago de Compostela, USC Editora, pp. 337‑366.
Resende, André de (1545): L. Andr. Resendij Vincentius leuita et martyr, Olisipone, apud Lodouicum Rhotorigium.
— (1593): Libri quatuor de antiquitatibus Lusitaniae, Eboræ, excudebat Martinus Burgensis academia typographus.
Rocha, Carlos Alberto Matias de Abreu (2017): Etimologia dos hidrotopónimos de Portugal Continental – História linguística de um território, tesis doctoral dirigida por Esperança da Cruz Marreiros Cardeira y Ana Maria Martins, Lisboa, Facultade de Letras da Universidade de Lisboa.
Sá, Francisco de Matos de (1620): Entrada y triumpho que la ciudad de Lisboa hizo a la C. R. M. del Reay D. phelippe Tercero de las Españas y segundo de Portugal, Impressa en Lisboa por Jorge Rodriguez.
São Martinho, Gregório de (1624): El triumpho mas famoso que hizo Lisboa a la entrada del Rey Don Phelippe Tercero d’Espanha y segundo de Portugal, En Lisboa, por Pedro Craesbeeck.
Sauvage, Odette (1971): L’Itinéraire érasmien d’André de Resende (1500-1573), Paris, Fundação Calouste Gulbenkian.
Schaub, Jean-Frédéric (2001): Le Portugal au temps du comte-duc d’Olivares (1621-1640): le conflit de juridictions comme exercice de la politique, Madrid, Casa de Velázquez.
Sosa, Nicolau de (1620): Sucesso africano.
Vazquez, Adriana (2022): «Virgil’s Homer as Tautological Reception in Gabriel Pereira de Castro’s Ulisseia, ou Lisboa Edificada (1636)», International Journal of the Classical Tradition, s. n., s. p.
Publicado
2023-09-28
Cómo citar
Plagnard, A. (2023). Ulises y Lisboa, ¿viuda o esposa? Gabriel Pereira Castro versus Antonio de Sousa de Macedo. Etiópicas. Revista de Letras Renacentistas, 19, 261-300. https://doi.org/10.33776/eti.v19.7957